Osoby

KOECHER Jan (6 stycznia 1908 Warszawa – 11 maja 1981 Warszawa),

aktor, reżyser.

Był synem Stefana Koechera, założyciela i właściciela fabryki waty przy Nowym Świecie w Warszawie, i Janiny z Kretschmerów; mężem turkolożki Małgorzaty Koecher z Wołk-Łaniewskich, primo voto Łabęckiej (ślub 28 lipca 1947 w Warszawie); ojcem Agnieszki Koecher-Hensel, historyczki teatru. Uczył się w III Gimnazjum Państwowym w Warszawie i na Wydziale Sztuki Aktorskiej Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej, który ukończył w 1933; na egzaminie publicznym w Teatrze Polskim zagrał we fragmentach sztuk: Jana (Mąż i konkurent), Pana Młodego (Wesele), Fila (Panna Maliczewska). 

Na sezon 1933/34 zaangażował się do Teatru Miejskiego w Toruniu, zagrał m.in. Lechona w Lilli Wenedzie i Jimmy’ego w Artystach, ale już w końcu listopada 1933 z teatru toruńskiego odszedł, razem z braćmi Eugeniuszem i Kazimierzem Poredami. Powrócił do Warszawy i do 1939 występował na warszawskich scenach. Do końca sezonu 1933/34 grał w Teatrze Polskim (Stróż II w Zbrodni i karze, Spiskowiec w Kajusie Cezarze Kaliguli). W sezonie 1934/35 był w zespole Teatru Comoedia pod dyrekcją Eugeniusza Poredy i zagrał m.in. Kieniewicza (Uciekła mi przepióreczka) oraz Felusia Czartkowskiego w głośnej premierze Kordiana i chama. W kwietniu 1935 brał udział w siedmiodniowym, zwycięskim strajku aktorów Comoedii, protestujących przeciw podniesieniu czynszu przez właściciela sali (artykuł o tym opublikował w 1966 na łamach „Pokoleń”). W 1935 wystąpił w poranku artystyczno-literackim w Instytucie Reduty. W sezonie 1935/36 występował w Teatrze Polskim, np. jako Zjawa i Lelewel (Kordian), Nauczyciel i Doktor (Rodzina Massoubre). W sezonach 1936/37 i 1937/38 znów pracował z Eugeniuszem Poredą, w Stołecznym Teatrze Powszechnym, w którym grał w przedstawieniach: Nowy Don Kichot (rola Kmotra), Dom otwarty, Okrężne i Śluby panieńskie. W lipcu 1937 zagrał Sanitariusza (Zazdrość i medycyna) w Teatrze Ateneum. 

W sezonie 1938/39 występował w Teatrze Polskim, np. w roli Aktora, grającego Królową (Hamlet), jednego z Niewolników (Obrona Ksantypy); 11 sierpnia 1939 w Teatrze Narodowym zagrał Antka w Weselu Fonsia, ostatniej premierze tego teatru przed wybuchem wojny. Występował w przedstawieniach Warsztatu Teatralnego Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej, np. jako Grandi (Mąż przeznaczenia, Teatr Nowy 1936), Kelner (Piosnka wujaszka, Teatr Letni 1939). W 1937 rozpoczął studia na Wydziale Sztuki Reżyserskiej Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej. Od 1936 współpracował z warszawską rozgłośnią Polskiego Radia i brał udział w słuchowiskach, np. w Mężu przeznaczenia (1936), Samarytaninie spod Solferino (1937). 

Po wybuchu II wojny światowej walczył w kampanii wrześniowej, dostał się do niewoli, uwięziono go w Oflagu II C w Woldenbergu. Wziął udział w organizowaniu teatru jenieckiego, który powstał na początku 1941 i był jego kierownikiem, aktorem i reżyserem do lipca 1943, gdy zbojkotował decyzje repertuarowe polskiej komendy obozu, natomiast do końca niewoli prowadził lekcje wymowy w obozowym Studium Aktorskim. W teatrze jenieckim zagrał m.in. Papkina w Zemście (1942), Figara w Cyruliku sewilskim (1943, we własnej reżyserii); ponadto reżyserował przedstawienia takie, jak: Tęsknota za Julią Stefana Flukowskiego, Zaczarowana studnia, Poranek poezji Sejmu Czteroletniego – 1941; Noc w oberży, Noc tysiączna druga – 1942; Brat Złoto Laurence’a Housemana (1943). 

Po wojnie wrócił do Warszawy. W 1945–48 pracował w Polskim Radiu, współorganizował Teatr Polskiego Radia, był jego aktorem i reżyserem, także w późniejszych latach. Reżyserował cykliczną audycję dla młodzieży pod tytułem Spotkania z historią. W Starym Teatrze w Krakowie gościnnie wystawił Jajko Kolumba (premiera 1 lutego 1946), spektakl

uroczy, o dużym bogactwie środków, dający sposobność do zabawy w dobrym stylu 

(Tadeusz Kudliński).

Działał w Ognisku Polskim Ymki, był reżyserem cyklu niedzielnych poranków literacko-teatralnych, przeznaczonych dla młodzieży i przedstawień, np. Odludków i poety (1948), w którym grali zawodowi aktorzy. W 1948–56, zaangażowany w Wytwórni Filmów Fabularnych, współpracował przy reżyserii Domu na pustkowiu i Żołnierza zwycięstwa, samodzielnie reżyserował Karierę. W 1956 grał gościnnie kilka epizodów w Kordianie w Teatrze Narodowym (premiera 19 czerwca), a od sezonu 1956/57 do 31 grudnia 1975 był aktorem tego teatru (w 1956–57, także Teatru Współczesnego, w czasie fuzji obu scen). Dnia 1 stycznia 1976 przeszedł na emeryturę. 

W Teatrze Współczesnym zagrał rolę Pozza w Czekając na Godota, głośnym przedstawieniu w reżyserii Jerzego Kreczmara (premiera 25 stycznia 1957). Jego Pozzo, pisał Stefan Treugutt,

jest osobliwą zbitką naiwności, bezczelności – to taki gruby, skretyniały cynik, przez którego w pewnej chwili zaczyna przemawiać demon mądrości;

według Leonii Jabłonkówny

zdobył się na bardzo trudną syntezę brutalności i bezradności, tępoty i groteskowego wyrazu.

Grał też Rabina (Pastorałka Leona Schillera, 1957), Pastora Kimballa (Opera za trzy grosze, 1958; gościnne). W Teatrze Narodowym występował w rolach drugoplanowych, np. jako: Homer (Niewiele brakowało, 1956), Prezes i jedna z Masek (Wyzwolenie, 1958); Diogenes (Za kulisami), Kapłan (Tyrtej), Jozue Farnaby (Maria Tudor) – 1959; Mecenas (Wilki w nocy, 1962), Krüger (Przygoda z Vaterlandem, 1963), Alfred Ewader (Kurka wodna, 1964), Józef (Dziady, 1967), Filozof (Nie-Boska komedia, 1969), Ladvenu (Święta Joanna, 1969). W 1962 zdał eksternistyczny egzamin reżyserski.

Napisał sztukę Sąd nieostateczny, wystawioną 6 grudnia 1975 w Teatrze Nowym w Warszawie. W 1950–80 zagrał w około 20. filmach i telewizyjnych serialach; popularność i uznanie zdobył rolą Stanisława Moniuszki w Warszawskiej premierze (1950; film otrzymał zespołową Nagrodę Państwową II stopnia). Inne filmy z jego udziałem, to np.: Mąż swojej żony, Popioły, Lalka. Fotografia z A. Mularczykiem.  

Bibliografia

Almanach 1980/81; Boy: Pisma t. 25–29; Ciecierski: Zwyczajne życie; Krasiński: Warsz. sceny; Kwaskowski; Leksykon filmów (il.); Lorentowicz: T. Polski; Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; Marczak-Oborski: Teatr 1918–39; Osiński: Pamięć Reduty; Piekarski: Pol. t. jenieckie (il.); T. Narodowy 1949–61 (il.); T. Współczesny w Warszawie (il.); S. Treugutt: Pożegnanie teatru, Warszawa 2001; Wilski: Szkolnictwo; W. Ziemiński: Wrzesień... Oflag... Wyzwolenie, Warszawa 1962; Ekran 1960 nr 11 (il.); Gaz. Wyb. 1998 nr 68, 111 (il.), 2001 nr 205 (il.); Odrodzenie 1945 nr 32 (S. Flukowski), 45 (S. Flukowski); Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 s. 28, 1971 z. 3–4 s. 390 (il.), 393, 398, 1973 z. 3–4 s. 467, 478, 1995 z. 1–2 s. 7 (il.), 62, 1998 z. 1–2 s. 194–211 (J. Koecher: Teatr obozowy; il.); Pokolenia 1966 nr 1/13 (J. Koecher: Strajk w teatrze Comoedia); Tyg. Powsz. 1946 nr 7 (T. Kudliński), 1957 nr 10 (L. Jabłonkówna); Życie Warsz. 1981 nr 114; Akta (fot.), ZASP; Archiwum K. (m.in. dokumenty Oflagu w Woldenbergu), Zbiory Specjalne IS PAN; Garlicka: Życie teatr. przedmieść; Programy, wycinki prasowe, IS PAN, MTWarszawa; Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl; Inf. córki, Agnieszki Koecher-Hensel. 

Ikonografia

Fot. – IS PAN, ITWarszawa, T. Współczesny Warszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Jan Koecher (16 I 1908 Warszawa - 11 V 1981 Warszawa), aktor, reżyser. W 1933 ukończył wydz. sztuki aktorskiej PIST w Warszawie, następnie był tu słuchaczem wydz. reżyserskiego (dwa lata). Debiutował w sez. 1933/34 rolą Lechona ("Lilla Weneda" Słowackiego) na scenie T. Miejskiego w To­runiu. Po powrocie do Warszawy, do wy­buchu II wojny świat. występował w T. Comedia (sez. 1934/35), T. Narodowym (sez. 1935/36), Stołecznym T. Powszechnym (1936 - 38) i T. Polskim, a od 1936 współpraco­wał z warsz. rozgłośnią PR. Po wyzwoleniu był współorganizatorem Teatru Polskiego Radia (1945-48), gościnnie reżyserował, np. w Starym T. w Krakowie ("Jajko Kolumba" Flukowskiego, 1946), następnie współpraco­wał z Filmem Polskim (Łódź, Warszawa, 1948-56), reżyserował "Karierę" (1955), w 1955 wystąpił gościnnie w T. Narodowym w War­szawie, a od sez. 1956/57 wszedł w skład ze­społu tego t. Okresowo występował też na scenie T. Współczesnego (1956-57). W 1962 zdał eksternistyczny egzamin reżyserski. Grał m. in. Homera ("Niewiele brakowało" Wil­dera), Prezesa i Maskę ("Wyzwolenie" Wy­spiańskiego), Diogenesa ("Za kulisami") i Kap­łana ("Tyrtej" Norwida), Widmowera ("Kurka wodna" Witkowicza), Józefa ("Dziady" Mickie­wicza), Ladvenu ("Święta Joanna" Shawa). Występował w wielu filmach, np. w "War­szawskiej premierze" (Moniuszko), "Warszaw­skiej Syrenie" (Pustelnik), "Kaloszach szczęścia" (Poeta), "Historii współczesnej" (Kostarski). 1 I 76 przeszedł na emeryturę. Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1980/81 tom XXII, Instytut Sztuki PAN, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1984