Osoby

KARBOWSKA Stanisława Maria, ze Spieczyńskich, pseudonim Stanisława Kniaziewicz (24 kwietnia 1886 Zbiersk koło Kalisza – 22 października 1963 Kraków),

aktorka. 

Była córką, prowadzącego gospodarstwo rolne, Władysława Spieczyńskiego, i Karoliny z Szyszczyńskich; pierwszą żoną aktora, reżysera i dyrektora teatru Józefa Karbowskiego (zob. t. 1; ślub 8 stycznia 1910); matką artysty muzyka Tadeusza Karbowskiego. Po ukończeniu gimnazjum w Kaliszu, uczyła się w szkole dramatycznej Michała Przybyłowicza w Krakowie; była też przez pewien czas wolną słuchaczką na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1907–10 używała na scenie pseudonimu Kniaziewicz, toteż fakty z początków jej pracy w teatrze zawiera hasło aktorki Stanisławy Kniaziewicz, działającej w latach 1907–10 (zob. t. 2). 

Występować zaczęła jesienią 1907 w zespole Eugeniusza Majdrowicza w Teatrze Polskim w Sosnowcu, gdzie pozostała pod jego dyrekcją w sezonach 1907/08 i 1908/09; z zespołem tym wyjeżdżała też na występy do innych miast, np. do Buska (lato 1908). W Sosnowcu, w krótkim czasie, stała się jedną z ulubienic publiczności. Chwalono jej talent, temperament sceniczny, inteligencję, a przede wszystkim

bajeczny humor, acz trzymany na wodzy w doborze słów

i ruchów 

oraz to, że

jej kreacje wodewilowe i w farsach są wolne od wszelkiej szarży 

(„Scena i Sztuka” 1908 nr 16).

Zagrała tu np. w 1908: Grzesia (Myszy bez kota), Hesię (Moralność pani Dulskiej), Zuzię (Ułani księcia Józefa), a w 1909: Genię (Nasze Paryżanki), Wandę (Wojna domowa). W sezonie 1909/10, nadal pod dyrekcją Majdrowicza, występowała w Teatrze Miejskim w Kaliszu, skąd w kwietniu 1910 zespół wyjechał do Konina i Koła. W tymże 1910, już jako Karbowska, zaangażowana przez Edmunda Rygiera do Teatru Ludowego w Krakowie, w 1911 występowała stale w jego zespole: w Teatrze Nowym we Lwowie (m.in. w kwietniu tego roku jako Wikta w Krowoderskich zuchach), latem (maj–wrzesień) w Krakowie w Teatrze Letnim w Parku Krakowskim, a potem do końca 1911 i zapewne w początku 1912 znowu w Teatrze Nowym we Lwowie. Grała nadal role młodych dziewcząt w wodewilach i operetkach, a także w komediach, np. takie, jak: Doremi (Przewodnik tatrzański), Jadzia (Synowa z suteren), Zosia Kuleszanka (Żaki krakowskie), Baśka Skowronek (Polak z dolarami), Frania (Panny na wydaniu), Maria (Lwów w nocy). W 1912 występowała też w kabarecie Wesoła Jama we Lwowie. 

Jeszcze w 1912 przeniosła się do Krakowa, gdzie do 1913 była aktorką w Teatrze Nowości, głównie w repertuarze kabaretowym, a potem także w operetkach; i tu cieszyła się sympatią publiczności, stworzyła postać „Naszej Stasi” oraz „Wielkopolanki”, śpiewającej pieśni tego regionu, interpretowała też piosenki z początku XIX wieku. Później występowała w Warszawie: w lipcu i sierpniu 1914 w teatrzyku Wodewil przy Nowym Świecie pod kierownictwem Cyryla Danielewskiego, a w sezonie 1914/15 w teatrze Udziałowym przy ul. Mokotowskiej, który od kwietnia do sierpnia 1915 działał pod nazwą Teatr Współczesny. 

Wraz z mężem, w 1915 była deportowana do Rosji. Do 1919 przebywali w Charkowie, gdzie ona występowała w Teatrze Polskim w Domu Polskim, a Karbowski był tu reżyserem. Wybiła się wtedy w dwóch rolach dramatycznych: Marii w W małym domku i Panny Młodej w Weselu. 

W 1919 powróciła do kraju. W 1920 przybyła do Bydgoszczy, gdzie w zespole Teatru Miejskiego występowała w sezonach 1920/21 i 1921/22 za dyrekcji Wandy Siemaszkowej, a w 1922/23–1924/25 za dyrekcji Karbowskiego. Zagrała wtedy wiele pierwszoplanowych ról przeważnie amantek, co zapewne zawdzięczała nie tylko własnej urodzie i talentowi, ale i pozycji męża. W prasie oceniana była przychylnie. Podziwiano jej, jak pisano, „wykwint, wdzięk, kulturę”; zachwycano się „przepychem gustownych, bogatych strojów”. Na scenie bydgoskiej grała m.in. w 1920: Basię (Hajduczek; też 1924); w 1921: Królewnę Gapiomiłę; w 1922: Zosię (Leci liście z drzewa), Helenę (Ładna historia), Stefę (Oczy księżniczki Fathmy); w 1923: Pannę Młodą (Wesele), Żonę (Ich czworo), Pamfilę (Diabeł i karczmarka); w 1924: Elizę (Pigmalion), Józię (Tamten), rolę tytułową w Gałganku (granym pod tytułem Dziewczyna z bruku rzymskiego), Agnieszkę (Złota Czaszka), Theę (Łódź kwiatowa); w 1925 tytułową Kiki w komedii André Picarda. Najlepsze oceny zyskały jej role w Pigmalionie, Gałganku i Łodzi kwiatowej. 

Od września do grudnia 1925 występowała, nadal pod dyrekcją męża, w Teatrze Polskim w Katowicach, gdzie zagrała komediowe role Marii Ludwiki (Pokojówka szuka miejsca) i Ginetty (Codziennie o piątej). W sezonach 1926/27–1928/29 należała do zespołu artystycznego Reduty w Wilnie; brała udział też w objazdach. Z tego okresu znana jest tylko jedna jej rola: Pokojówka w Niewiernym Tomku (1928). Zapewne około 1930 rozstała się z mężem i później, wraz z synem, zamieszkała w Bydgoszczy. Po spaleniu, w czasie działań wojennych, bydgoskiego mieszkania, przeprowadziła się w 1939 do Krakowa, gdzie pozostała do końca życia.  

W 1922 wystąpiła w filmie polskim Car Dymitr Samozwaniec. 

Bibliografia

Almanach sceny bydg. 1920–90 (il.); Almanach t. bydg. (il.); Bydg. leksykon teatr, (il.); Formanowicz; Michalik: Dzieje t. w Krakowie, t. 5 cz. 2; Kaszyński: Teatralia; Nawrat: Repertuar; Orlicz; Osiński: Pamięć Reduty; Sempoliński: Wielcy artyści (tu błędnie jako Helena K.); Simon: Spis przedstawień Reduty; Sobański: Teatr Pol. na Śląsku s. 43; Wosiek: Historia t. lud.; Dz. Zach. 1957 nr 292 (K. Olszewski); Ekran i Scena 1923 nr 14/15, 1924 nr 1, 2, 7, 14; Ilustr. Prz. Teatr. 1920 nr 44–45; Pam. Teatr. 2009 z. 1–2 s. 42–43; Prz. Teatr. i Film. 1924 nr 21 s. 7, 1925 nr 1 s. 23, 24 (il.), 14; Prz. Teatr. i Kinematogr. 1922 nr 13; Scena i Szt. 1908 nr 12, 15–18, 22 (il.), 35, 46, 1909 nr 9, 1911 nr 39; Afisze i programy, MTWarszawa; Straus: Repertuar 1914–15; Wosiek: Teatry lud.; Arch. wnuka, Krzysztofa Karbowskiego w Krakowie (m.in.: kopia aktu urodzenia K. z Arch. Państw, w Kaliszu–USC Zbiersk, odpis aktu zgonu K., odpis aktu urodzenia Tadeusza K., dane z akt meldunkowych Arch. Urzędu Miasta Krakowa, a także fot. K. w rolach). 

Ikonografia

Fot. – IS PAN, ITWarszawa, Red. SBTP IS PAN.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.